Η ελληνική ακτοπλοΐα συνεχίζει να βρίσκεται αντιμέτωπη με αυξημένο λειτουργικό κόστος και μειωμένη ζήτηση τους χειμερινούς μήνες, καθώς οι περιβαλλοντικές υποχρεώσεις της ΕΕ, το ενεργειακό κόστος και η εποχικότητα πιέζουν τα περιθώρια βιωσιμότητας των γραμμών.
Ως αντίβαρο, το Υπουργείο Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής έχει προχωρήσει ήδη στην προκήρυξη ανοιχτού διεθνούς μειοδοτικού διαγωνισμού για τετραετείς συμβάσεις δημόσιας υπηρεσίας για τις λεγόμενες άγονες γραμμές που θα διεξαχθεί στις 4 Νοεμβρίου 2025.
Οι νέες αυτές συμβάσεις δημιουργούν πλαίσιο προβλεψιμότητας και οικονομικής ασφάλειας για τις εταιρείες προκειμένου να προχωρήσουν σε “πράσινες” επενδύσεις εκσυγχρονισμού του στόλου λόγω των περιβαλλοντικών ρυθμίσεων της ΕΕ αλλά και καλύτερη και χρονικά ακριβέστερη μετακίνηση για τους επιβάτες.
Το ETS και το «καύσιμο» της πράσινης μετάβασης
Σημειώνεται ότι η εφαρμογή του Ευρωπαϊκού Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (EU ETS) έχει ήδη επιφέρει σημαντικές επιβαρύνσεις στα πλοία που δραστηριοποιούνται στις γραμμές της Κρήτης, καθώς οι εταιρείες υποχρεούνται να αγοράζουν δικαιώματα εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO₂).
Σήμερα, το ETS εφαρμόζεται στις διεθνείς γραμμές -όπως αυτές Ελλάδας-Ιταλίας- και σε δρομολόγια προς νησιά με πληθυσμό άνω των 200.000 κατοίκων, όπως η Κρήτη.
Από το 2029, η εξαίρεση που ισχύει για τα υπόλοιπα νησιά της ελληνικής ακτοπλοΐας λήγει, οδηγώντας στην πλήρη ένταξη όλων των γραμμών της ακτοπλοΐας στο καθεστώς Α και στον κανονισμό FuelEU Maritime που στόχο έχει τη ποσοτική μείωση της έντασης άνθρακα (carbon intensity) από τα καυσαέρια των πλοίων
Σε υψηλά επίπεδα το ημερήσιο λειτουργικό κόστος
Σύμφωνα με στοιχεία ναυτιλιακών πρακτόρων, το ημερήσιο κόστος λειτουργίας ενός συμβατικού πλοίου που εξυπηρετεί τη γραμμή της Κρήτης ανέρχεται σε περίπου 63.400 ευρώ, εκ των οποίων τα 6.500 ευρώ μόνο κάθε μέρα αντιστοιχούν στο κόστος συμμετοχής στο σύστημα εμπορίας εκπομπών ETS.
Αντίστοιχα, για τα Δωδεκάνησα το ημερήσιο λειτουργικό κόστος ενός συμβατικού πλοίου αγγίζει τα 79.800 ευρώ και για τις Κυκλάδες τις 42.000 ευρώ.
Η κατανάλωση καυσίμου αποτελεί τη μεγαλύτερη δαπάνη, με 45.000 ευρώ ημερησίως για τα Δωδεκάνησα, 20.000 ευρώ για την Κρήτη και 18.000 για τις Κυκλάδες.
Ακολουθεί το ημερήσιο κόστος πληρώματος, που φτάνει τα 18.000 ευρώ για τα συμβατικά πλοία με προορισμό τα Δωδεκάνησα και τις 18.000 για τα πλοία της Κρήτης και 13.000 για τις Κυκλάδες
Σημαντικές είναι επίσης οι δαπάνες επισκευής και συντήρησης, που αγγίζουν για τα συμβατικά στα Δωδεκάνησα τις 11.500 για την Κρήτη τις 14.000 και 8.000 για τις Κυκλάδες, γεγονός που αναδεικνύει τις απαιτήσεις λειτουργίας σε γραμμές υψηλής φθοράς και ταχύτητας.
Οι ασφάλειες και τα λιμενικά έξοδα κινούνται σε πιο ελεγχόμενα επίπεδα, με 3.000 ευρώ για τα Δωδεκάνησα και 1.700 ευρώ αντίστοιχα για την Κρήτη, ενώ τα λιπαντικά προσθέτουν περί τα 1.000 ευρώ ημερησίως.
Όπως σημειώνουν στελέχη του κλάδου, η έλλειψη χρηματοδοτικών εργαλείων για «πράσινες» επενδύσεις σε συνδυασμό με τις αυξανόμενες υποχρεώσεις εκπομπών δημιουργεί ένα ανταγωνιστικό μειονέκτημα για την ελληνική ακτοπλοΐα, που καλείται να εξυπηρετεί νησιά με έντονη εποχικότητα και υψηλό ενεργειακό κόστος.
Επισημαίνουν παράλληλα την ανάγκη για ένα ειδικό ταμείο “Fund & Reward”, που θα επιστρέφει στον κλάδο τα έσοδα του ETS, θεωρείται πλέον κομβική για τη βιωσιμότητα των ακτοπλοϊκών δρομολογίων και τη χρηματοδότηση νέων «πράσινων» πλοίων με καύσιμα χαμηλών εκπομπών
Σημειώνεται ότι ο μέσος όρος ηλικίας του στόλου θα αγγίξει τα 36 έτη έως το 2030, γεγονός που καθιστά επιτακτική την ανανέωση και τεχνολογική αναβάθμιση των πλοίων.
Η πλήρης αντικατάσταση των πλοίων άνω των 25 ετών θα απαιτήσει επενδύσεις άνω των 3 δισ. ευρώ, ενώ η αναβάθμιση των νεότερων πλοίων εκτιμάται πάνω από 200 εκατ. ευρώ.
Συγκράτηση φέτος στα ακτοπλοϊκά εισιτήρια
Σημειώνεται ότι με στόχο να συγκρατηθούν οι αυξήσεις στα εισιτήρια και να ανακουφιστεί ο κλάδος από το βάρος των νέων περιβαλλοντικών κανονισμών και του αυξημένου κόστους καυσίμων, το Υπουργείο Ναυτιλίας προχώρησε φέτος στη μείωση των λιμενικών τελών κατά 50% για τις συμβατικές γραμμές.
Το μέτρο, που τέθηκε σε ισχύ από την 1η Μαΐου 2025, θα διαρκέσει έως τις 30 Απριλίου 2026, και σύμφωνα με κυβερνητικές πηγές, στοχεύει στη διατήρηση προσιτών ναύλων για επιβάτες και νησιώτες.
Η μείωση των τελών λειτούργησε ως ασπίδα κόστους για τις ακτοπλοϊκές εταιρείες, καθώς απορρόφησε μέρος των επιβαρύνσεων που θα μετακυλίονταν στα εισιτήρια — σε μια περίοδο που η επιβολή του EU ETS και του FuelEU Maritime έχει ήδη εκτοξεύσει τα λειτουργικά έξοδα.
Μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο πρόεδρος του Συνδέσμου Επιχειρήσεων Επιβατηγού Ναυτιλίας (ΣΕΕΝ), Διονύσης Θεοδωράτος, είπε ότι «η ελληνική ακτοπλοΐα για να γίνει πιο ανθεκτική πρέπει να την αφήσουμε να γίνει πιο ανθεκτική.».
Αναφέρθηκε στην κοινωνική πολιτική των υποχρεωτικών εκπτώσεων, που επιβάλλεται στις εταιρείες υπέρ της νησιωτικότητας και συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων, σημειώνοντας όμως ότι «Η κοινωνική πολιτική καλώς πρέπει να ασκείται, αλλά όχι εις βάρος των εταιρειών καθώς σε άλλα μέσα μεταφοράς, οι ίδιες εκπτώσεις επιδοτούνται. Στην ακτοπλοΐα όχι».
Αλλαγή του μοντέλου δρομολογήσεων
Ο πρόεδρος του ΣΕΕΝ υπογράμμισε εξάλλου την ανάγκη επανεξέτασης του θεσμικού πλαισίου και της πολιτικής δρομολογήσεων. «Το 70% του ακτοπλοϊκού τζίρου συγκεντρώνεται τους καλοκαιρινούς μήνες. Σ’ αυτό το διάστημα δραστηριοποιείται ο κύριος όγκος του στόλου — συμβατικών και ταχυπλόων. Τον χειμώνα, όμως, τα συμβατικά πλοία καλούνται να συνεχίσουν τη διασύνδεση των νησιών με πολύ χαμηλή επιβατική κίνηση και αυξημένο λειτουργικό κόστος. ‘Αρα, πρέπει να ξαναδούμε το χάρτη των δρομολογήσεων και τη σχέση συμβατικού – ταχυπλόου. Το πρώτο λειτουργεί όλο το χρόνο, το δεύτερο μόνο τέσσερις μήνες».
Ο ΦΠΑ – “Η Ελλάδα με το υψηλότερο συντελεστή στην Ευρώπη”
Αναφερόμενος στη φορολογική πολιτική, ο κ. Θεοδωράτος σημείωσε πως η Ελλάδα, αν και έχει το 18% της ακτοπλοϊκής κίνησης της Ευρώπης, εξακολουθεί να διατηρεί τον υψηλότερο ΦΠΑ στα εισιτήρια με 13% στους επιβάτες,24% στα οχήματα, ενώ στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες οι συντελεστές είναι σημαντικά χαμηλότεροι 10% στην Ισπανία και τη Φινλανδία, 6% στη Σουηδία, 5% στην Ιταλία και 0% σε Μάλτα και Δανία.
Σε ερώτηση σχετικά με το εάν μια μείωση του ΦΠΑ θα μετακυλιστεί στους επιβάτες, ο πρόεδρος του ΣΕΕΝ τονίζει ότι «αν η κυβέρνηση μειώσει τον ΦΠΑ, ας ελέγξει μέσω του παρατηρητηρίου τιμών αν η μείωση αυτή φτάνει στον επιβάτη».
Σε σταυροδρόμι ο κλάδος
Η ελληνική ακτοπλοΐα βρίσκεται σήμερα σε καίρια καμπή. Από τη μια, οφείλει να ανταποκριθεί στις περιβαλλοντικές υποχρεώσεις της νέας εποχής, να εκσυγχρονίσει τον στόλο και να διατηρήσει την κοινωνική της αποστολή.
Από την άλλη, καλείται να το κάνει αυτό χωρίς μόνιμα χρηματοδοτικά εργαλεία και με διοικητικές δεσμεύσεις που περιορίζουν την ανταγωνιστικότητά της.