Την περίοδο που βρίσκονταν σε ύφεση η οικονομία της χώρας μας αλλά και στον τρόπο που ανέκαμψε ύστερα από 10 χρόνια η Ελλάδα αναφέρεται το δημοσίευμα των Financial Times με τίτλο “Πώς η Ελλάδα επέστρεψε από το χείλος του γκρεμού”.
Όπως αναφέρει ο συντάκτης του άρθρου, η Ελλάδα συμπληρώνει αυτόν τον μήνα 10 χρόνια που έχει ανακάμψει μετά την οικονομική κρίση και αυτό είναι το πιο σημαντικό επίτευγμα για την ΕΕ. Το δράμα της χώρας μας συγκλόνισε τις παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές αγορές για μεγάλο χρονικό διάστημα κάτι που απειλούσε πως θα διαλύσει την οικονομική και νομισματική Ένωση.
«Εάν η Ελλάδα έβγαινε από τη ζώνη το ευρώ, τότε αυτό θα σήμαινε το τέλος του νομίσματος » είπε ο πρώην Ευρωπαίος Επίτροπος Οικονομικής Πολιτικής Πιερ Μοσκοβισί. «Γιατί μια τέτοια εξέλιξη θα έδειχνε πως το ενιαίο μας νόμισμα δεν θα διαρκούσε για πάντα. Σε αυτήν την περίπτωση το ευρώ θα μετατρέπονταν σε μια ζώνη σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών» συμπλήρωσε.
Το δημοψήφισμα του 2015
Επίσης ο συντάκτης του άρθρου αναφέρεται και στο θέμα του δημοψηφίσματος του 2015της χώρας. Όπως τονίζει, οι Έλληνες απέρριψαν τον Ιούλιο του 2015- μέσω δημοψηφίσματος -το πρόγραμμα διάσωσης της χώρας, ύστερα από προτροπή της ακροαριστερής κυβέρνησης. Αυτό έγινε την περίοδο που πρωθυπουργός της χώρας ήταν ο Αλέξης Τσίπρας που μαζί με τον τότε υπουργό Οικονομικών, Γιάνη Βαρουφάκη επιδίωκαν να εξασφαλίσουν με τους Ευρωπαίους και τους πιστωτές της Ελλάδας, του ΔΝΤ καλύτερους όρους συμφωνίας για την χώρα μας.
Ωστόσο η τακτική του παιχνιδιού των δύο οδήγησε την χώρα στο να “φλερτάρει” με την έξοδο από το ευρώ, σε οικονομική καταστροφή αλλά και σε κατάρρευση σε χρηματοπιστωτικό επίπεδο. Ωστόσο ύστερα από λίγες ημέρες ο Τσίπρας υποχώρησε και ο Βαρουφάκης παραιτήθηκε.
Μάλιστα σύμφωνα με το ίδιο δημοσίευμα, η οικονομική ανάκαμψη της Ελλάδας καθυστέρησε λόγω της «κωλοτούμπας» που έκανε ο Τσίπρας ως προς αυτό- όπως την αποκάλεσαν οι Έλληνες- αλλά έκανε και τους Ευρωπαίους εταίρους της κυβέρνησης πιο αναξιόπιστους. Επίσης η εξέλιξη αυτή σηματοδότησε και την έναρξη μιας νέας εποχής για την συμμόρφωση της Ελλάδας αναφορικά με τις απαιτήσεις των προγραμμάτων διάσωσης και μπήκαν νέες βάσεις για την ανάκαμψη της.
Μεταξύ άλλων οι FT αναφέρουν πως η οικονομίας της Ελλάδας έχει σημειώσει τα τελευταία 10 χρόνια μια εντυπωσιακή ανάκαμψη καθώς βγήκε από το πρόγραμμα διάσωσης, διατήρησε τη δημοσιονομική πειθαρχία της και υπερέβη σε ρυθμό ανάπτυξης τις πλουσιότερες οικονομίες.
«Ουσιαστικά χάσαμε το 25% του ΑΕΠ μας. Και θα φτάναμε πολύ κοντά στο να πρέπει να διαχειριστούμε μια πλήρη κατάρρευση της κοινωνίας εάν φεύγαμε από την Ευρωζώνη» είπε ο Κυριάκος Μητσοτάκης. Αλλά θεωρώ πως η χώρα κατάφερε να ανακάμψει λόγω της ανθεκτικότητας του πολιτικού συστήματος αλλά και της κοινωνίας γενικότερα, συμπλήρωσε.
Επίσης επισημαίνεται πως τις δύσκολες μεταρρυθμίσεις που υλοποίησε μετά την κρίση η Ελλάδα, αυτό αλλάξει την τύχη της.
Η οικονομική κρίση ώθησε την Ευρωζώνη στο να ενισχύσει το “ευάλωτο” ενιαίο νόμισμα με νέα εργαλεία και θεσμούς. Ωστόσο, το έργο παραμένει ημιτελές. Μία δεκαετία μετά την κορύφωση της κρίσης, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ελλάδας είναι ακόμα μόνο το 70% του μέσου όρου της ΕΕ και τα προβλήματα παραγωγικότητας παραμένουν οξέα.
Η προσωπική τραγωδία της Δήμητρας Πιάγκου
Μάλιστα η Δήμητρα Πιάγκου διηγήθηκε στους FT τις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετώπισε μια ημέρα του 2011 κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης της χώρας.
Η Πιάγκου πήγε στον τελευταίο όροφο της πολυκατοικίας της και έβαλε το πόδι της πάνω από το κιγκλίδωμα. «Ήμουν έτοιμη να πηδήξω» τόνισε. Το πλυντήριο που είχε στην Αθήνα έκλεισε και χρωστούσε εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ. Εκείνη την περίοδο, η τράπεζα είχε βγάλει σε δημοπρασία το σπίτι της και το πωλούσε .
Πλέον η Πιάγκου δεν είχε τίποτα στην κατοχή της παρά μόνο τα σκυλιά της.
Τη στιγμή που ετοιμαζόταν να πηδήξει η Πιάγκου από τον όροφο της πολυκατοικίας, το αγαπημένο της γερμανικό ποιμενικό την τράβηξε από πίσω και εκείνη με τη σειρά της έκανε ένα βήμα πίσω. Αφού λοιπόν η Δήμητρα έχασε το σπίτι λόγω πλειστηριασμού, τους επόμενους μήνες τους πέρασε σε ένα παγκάκι στο πάρκο. Σήμερα η Δήμητρα είναι 74 ετών και δεν λαμβάνει σύνταξη λόγω των χρεών που έχει ωστόσο βιοπορίζεται πουλώντας εφημερίδα στο δρόμο. «Μαθαίνεις να επιβιώνεις από το τίποτα» υπογράμμισε.
Ποια είναι η εικόνα στην Ευρωζώνη
Επίσης το δημοσίευμα αναφέρεται στην κατάσταση που επικρατεί στην Ευρωζώνη. Η ΕΕ εξακολουθεί να μην έχει μια πλήρη τραπεζική ένωση. Μάλιστα ο πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Μάριο Ντράγκι έχει προειδοποιήσει πως ο προϋπολογισμός της Ένωσης κινδυνεύει αν δεν μπορέσει να συγκεντρώσει έως και 800 δισεκατομμύρια ευρώ σε ετήσια βάση από πρόσθετες επενδύσεις για καινοτομία και υποδομές εν μέρει μέσω κοινού δανεισμού της ΕΕ.
«Η Ελλάδα έχει κάνει μεταρρυθμίσεις αλλά δεν έχει “αλλάξει πρόσωπο”. Το ίδιο ισχύει και για την Ευρωζώνη. Τώρα μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τα γνωστά -άγνωστα απρόοπτα, αλλά εξακολουθούμε να είμαστε πολύ προσκολλημένοι στις εθνικές μας θέσεις», είπε ο πρώην υψηλόβαθμος Ευρωπαίος αξιωματούχος, Τόμας Βίζερ.
Για τις αγορές
Μάλιστα σύμφωνα με το δημοσίευμα η Ελλάδα ήταν αποκομμένη από τις αγορές το 2010 μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση ωστόσο γρήγορα έγινε ο ασθενέστερος κρίκος της Ευρωζώνης. Η χώρα είχε δομικές αδυναμίες και υποεκτιμούσε κατά πολύ το μέγεθος του δημοσιονομικού της ελλείμματος, που το 2009 ξεπερνούσε κατά πέντε φορές το όριο του 3% της ΕΕ. Η Ελλάδα δεν μπόρεσε να τακτοποιήσει τα δημόσια οικονομικά της και χρειάστηκε να πάρει τρία πακέτα διάσωσης για διάστημα 8 ετών, εφαρμόζοντας επαναλαμβανόμενες σειρές σκληρής λιτότητας ενώ αντιμετώπιζε πολιτική αστάθεια και κοινωνικές αναταραχές.
Σημειώνεται δε πως το πρώτο πρόγραμμα διάσωσης που άρχισε να εφαρμόζεται το 2010 για την Ελλάδα ήταν μια κίνηση που έγινε βιαστικά καθώς αυτό έγινε περισσότερο το ότι ήταν αναγκαίο να γίνει γρήγορα παρά το ότι χρειάζονταν. Το πρόγραμμα απαιτούσε να γίνουν περικοπές στη χρηματοδότηση ωστόσο δεν πέτυχε η εφαρμογή του καθώς δεν έλαβε υπόψη τους περιορισμούς μιας χώρας που είναι σε Νομισματική Ένωση χωρίς ανεξάρτητη συναλλαγματική ή νομισματική πολιτική. Επίσης το πρόγραμμα αυτό ήταν εμπνευσμένο από τις παρεμβάσεις που έκανε το ΔΝΤ στη Λατινική Αμερική και στην υποσαχάρια Αφρική.
Πάντως σήμερα είναι ευρέως αποδεκτό από Έλληνες, Ευρωπαίους και αξιωματούχους του ΔΝΤ πως το εν λόγω πρόγραμμα ήταν ελαττωματικό ως προς τον τρόπο που ήταν σχεδιασμένο αλλά και ως προς την εκτέλεσή του.
Μάλιστα ο πρώην αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών, Γιώργος Χουλιαράκης ανέφερε πως το πρώτο πρόγραμμα διάσωσης περιλάμβανε μια πολύ σκληρή σύσφιξη, δεν είχε ρεαλιστικούς δημοσιονομικούς στόχους και εστίασε στην προσαρμογή της Ελλάδας. Η οικονομία κατέρρευσε, σημειώθηκε πτώση ΑΕΠ της τάξεως του 26% την περίοδο 2008 – 2013. Η ανεργία εκτινάχθηκε στο 28%.
«Όταν μας χτύπησε η ανεργία, ήταν τόσο βάναυση» τόνισε ο Κώστας Καλαϊτζάκης, συνεργάτης της ISV, μιας εταιρείας αρχιτεκτονικής και ακινήτων στην Αθήνα. «Δεν είχαμε καθόλου δουλειά. Ερχόμασταν στο γραφείο και δεν είχαμε τίποτα να κάνουμε. Ήταν τραγικό. Ο κόσμος απλώς σταμάτησε να έρχεται » υπογράμμισε.
Ο διαχειριστικός εταίρος της ISV, Μπάμπης Ιωάννου αναγκάστηκε να απολύσει 30 υπαλλήλους της εταιρείας από τους 80 που απασχολεί και να καταφύγει στις δικές του αποταμιεύσεις προκειμένου να τη διατηρήσει. «Δεν ξέραμε πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα», τόνισε. «Δεν μπορούσα να κοιμηθώ τη νύχτα. Ήταν μια δύσκολη περίοδος».
Γιατί η Ελλάδα δεν έχει αλλάξει ακόμη “πρόσωπο”
Μετά την επιστροφή της κεντροδεξιάς στην εξουσία το 2019, η οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας επιταχύνθηκε με μέτριους ρυθμούς. Αυτό ώθησε τη χώρα σε μια εντυπωσιακή δημοσιονομική αναστροφή. Η Ελλάδα έχει τώρα πρωτογενές πλεόνασμα 4,8%, ενώ το δημόσιο χρέος μειώνεται με γρήγορους ρυθμούς όχι μόνο λόγω του πληθωρισμού αλλά κυρίως εξαιτίας των πρόωρων αποπληρωμών.
« Τώρα μιλάμε για μια διαφορετική οικονομία όσον αφορά στην “υγεία ” της δημοσιονομικά και στην ανταγωνιστικότητά της από αυτή που ήταν το 2019 . Πολλά μένουν να γίνουν» δήλωσε ο Μητσοτάκης.
Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας έχει καταργήσει επιτυχώς γραφειοκρατικές διαδικασίες με την ψηφιοποίηση τμημάτων του δημόσιου τομέα και έχει περιορίσει τη φοροδιαφυγή που ήταν κάποτε ενδημική. Επίσης, εκκαθάρισε τον τραπεζικό τομέα και αναμόρφωσε τη ΔΕΗΔΕΗ 0,00%, μια διογκωμένη και αναποτελεσματική δημόσια εταιρεία ενέργειας. Η ανάπτυξη του ΑΕΠ της Ελλάδας τροφοδοτείται από το Ταμείο Ανάκαμψης και αυτή ξεπέρασε πρόσφατα αυτή των πλουσιότερων χωρών της Ευρώπης. Μάλιστα οι εξαγωγές ως ποσοστό του ΑΕΠ έχουν διπλασιαστεί από το 2008.
Η τεχνολογία
Το δημοσίευμα αναφέρεται και στον τομέα της τεχνολογίας. Όπως τονίζεται η Αθήνα έχει δημιουργήσει έναν ταχέως αναπτυσσόμενο τομέα τεχνολογίας αλλά αυτός είναι μικρός ακόμη.
Ο ιδρυτής της Big Pi Ventures και κορυφαίος Έλληνας επενδυτής τεχνολογίας, Μάρκος Βερέμης είπε πως η κρίση προκάλεσε πόνο αλλά απελευθέρωσε και δημιουργική καταστροφή. «Αν δεν ήταν η κρίση, τότε δεν θα υπήρχε τομέας τεχνολογίας», σημείωσε. Πλούσιοι Έλληνες που συνήθως επενδύουν στο εξωτερικό έχουν βάλει χρήματα στο fund του. «Αυτό θα ήταν αδιανόητο να γίνει πριν από 5 χρόνια», τόνισε. Η ISV του Ιωάννου λειτουργεί πάλι σε επίπεδα προ κρίσης. Παρόλο που οι επενδύσεις ως ποσοστό του ΑΕΠ έχουν αυξηθεί στο 15%, ωστόσο εξακολουθούν να είναι πολύ κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ που είναι περίπου 20%.
Ο πρόεδρος της ΣΕΒ, Σπύρος Θεοδωρόπουλος τόνισε πως η Ελλάδα έχει ένα καθαρό έλλειμμα επενδύσεων άνω των 100 δισεκατομμυρίων ευρώ. Αυτό είναι μια κληρονομιά από χρόνια υποεπένδυσης και απόσβεσης κεφαλαίου. «Χάσαμε μια δεκαετία παραγωγικών επενδύσεων» υπογράμμισε.
Ωστόσο δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη το μεγάλο έργο της Microsoft που αφορά στην κατασκευή κεντρικών δεδομένων στην Αθήνα το οποίο επαινέθηκε το 2020 από τον κ.Μητσοτάκη ως σύμβολο της μεταμόρφωσης της Ελλάδας σε «προορισμό επενδύσεων» .
«Υπάρχει πραγματική δυναμική μετά την κρίση, αλλά οι προσδοκίες μερικές φορές ξεπερνούν την πραγματικότητα», είπε ο Θεοδώσης Μιχαλόπουλος, πρώην διευθύνων σύμβουλος της Microsoft Ελλάδας, Κύπρου και Μάλτας. «Έργα τέτοιου είδους κλίμακας χρειάζονται φυσικά χρόνο για να υλοποιηθούν».
Η μέση ωριαία παραγωγικότητα είναι λιγότερο από το μισό του μέσου όρου της ΕΕ. Αυτό προκαλεί περαιτέρω ανησυχίες για την ανταγωνιστικότητα και τη στασιμότητα των μισθών.
Η χώρα εξακολουθεί να βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε τομείς όπως στον τουρισμό και στα ακίνητα. Η ηλιόλουστη Ελλάδα έχει μια συγκριτική πλεονεκτική θέση σε σχέση με άλλες χώρες όχι όμως απαραίτητα ευνοϊκή για τη δημιουργία μιας αξίας μακροπρόθεσμα. Ο διευθυντής του ΙΟΒΕ, Νίκος Βέττας τόνισε «χρειαζόμαστε περισσότερη παραγωγή υψηλής αξίας αλλά και αγαθά, υπηρεσίες που βασίζονται στην καινοτομία, τη μοναδικότητα και τις δυνατότητες εξαγωγών — όχι απλώς πρώτες ύλες».
Επίσης επισημαίνεται πως έχουν γίνει «μικρά βήματα» στις μεταρρυθμίσεις όσον αφορά στην εκπαίδευση, στο σύστημα των δικαστών και στη δημόσια διοίκηση.
«Χάσαμε μια χρυσή ευκαιρία», επεσήμανε ο Βέττας. «Ακόμα και με έναν πρωθυπουργό που τάσσονταν υπέρ των μεταρρυθμίσεων και τη πολιτική σταθερότητα από το 2019, ωστόσο δεν ακολουθήσαμε με αρκετή ένταση φιλόδοξες δομικές μεταρρυθμίσεις».
Αλλά μερικοί επεσήμαναν τις προκλήσεις της μεταρρύθμισης μιας χώρας της οποίας οι δομικές αδυναμίες, οι νοοτροπίες και οι κακές συνήθειες προϋπήρχαν της κρίσης — ζητήματα όπως η αργή δικαιοσύνη και η γραφειοκρατική παράλυση.
«Αυτή η κυβέρνηση έπρεπε να λύσει τα διαχρονικά προβλήματα που είχε η χώρα οικονομικά, πολιτικά, θεσμικά, όλα αυτά που συζητούνταν για δεκαετίες», είπε ο Έλληνας υπουργός Οικονομικών, Κυριάκος Πιερρακάκης. «Και από την άλλη, η κυβέρνηση εκλέγεται και πρέπει να αντιμετωπίσει όλες τις αναδυόμενες προκλήσεις και κρίσεις των τελευταίων έξι ετών».
Για τον πρώην αναπληρωτή υπουργό Οικονομικών, τον κ. Χουλιαράκη η επιστροφή της χώρας στην ευημερία σε επίπεδα προ κρίσης εξακολουθεί να είναι ένας μακρινός στόχος, παρόλο που η Ελλάδα παρουσιάζει σήμερα στοιχεία ανάπτυξης.
Η χώρα μπορεί να ξεπερνά τους ομολόγους της, αλλά η ζημιά που προκλήθηκε κατά τα χρόνια της κρίσης ήταν τόσο βαθιά που η σύγκλιση θα απαιτήσει μια γενιά διαρκούς υπεροχής. «Θα πρέπει να μεγαλώνουμε κατά 1% περισσότερο από την υπόλοιπη ΕΕ για επιπλέον 15 χρόνια προκειμένου να φτάσουμε στα επίπεδα που ήμασταν το 2007», σημείωσε.
Η κρίση της Ελλάδας
Η κρίση της Ελλάδας άφησε πίσω μια διαφορετική χώρα αλλά μεταμόρφωσε και την ΕΕ. Μάλιστα η ΕΕ συμφώνησε να δημιουργήσει τελικά το δικό της μόνιμο ταμείο διάσωσης με την ονομασία Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας. Εφάρμοσε ένα νέο σύστημα για τη διάλυση των αποτυχημένων τραπεζών. Και η ΕΚΤ έγινε δανειστής τελευταίας καταφυγής με την ιστορική δέσμευση του προέδρου Ντράγκι να «κάνει ό,τι χρειαστεί» προκειμένου να σώσει το ευρώ.
«Η Ευρώπη άλλαξε εξαιτίας της Ελλάδας » είπε ο διοικητής της ΤτΕ, Γιάννης Στουρνάρας. «Η Ελλάδα ήταν η μαία της ιστορίας» συμπλήρωσε. Από την έναρξη της εκδήλωσης της πανδημίας, το 2020 η κληρονομιά των προγραμμάτων διάσωσης της Ελλάδας τόνωσε την ανάγκη για ευρωπαϊκή αλληλεγγύη και με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα Ταμείο Ανάκαμψης ύψους 800 δισεκατομμυρίων ευρώ.
Υψηλόβαθμος Ευρωπαίος αξιωματούχος τόνισε πως το μοντέλο του Ταμείου Ανάκαμψης της πανδημίας για επενδύσεις σε αντάλλαγμα για μεταρρυθμίσεις που προτάθηκαν από τις εθνικές κυβερνήσεις έγινε από τα διδάγματα της Ελλάδας.
Αλλά η Ευρωζώνη εξακολουθεί να μην έχει έναν καλό προϋπολογισμό ή ένα μόνιμο ταμείο για να αντισταθμίσει τις κρίσεις που μπορεί να δεχτεί.
Ωστόσο δεν έχει προχωρήσει ακόμη η δημιουργία μιας Τραπεζικής Ένωσης, συμπεριλαμβανομένου ενός πανευρωπαϊκού συστήματος εγγύησης καταθέσεων για τη μείωση του κινδύνου να φέρουν οι πληγείσες τράπεζες σε δυσκολία τις χρεωμένες κυβερνήσεις και το αντίστροφο.
«Οι τράπεζες έχουν γίνει πιο πολιτικές και εθνικές από ό,τι ήταν » τόνισε ο Λουίς Γκαρίκανο, συγγραφέας του «Κύκλος Κρίσης: Προκλήσεις, Εξέλιξη και Μέλλον του Ευρώ».
«Χρειαζόμαστε μια πραγματική τραπεζική ένωση για να κόψουμε αυτόν τον φαύλο κύκλο» υπογράμμισε.
Ο Μπούτι, ο πρώην αξιωματούχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είπε πως το μοτίβο της ευρωπαϊκής λήψης αποφάσεων που χαρακτήρισε την ελληνική κρίση — άρνηση, πανικός, θαρραλέες αποφάσεις, αυταρέσκεια — εξακολουθεί να επικρατεί στην ΕΕ.
«Μόλις παίρνεις θαρραλέες αποφάσεις και η κατάσταση βελτιώνεται, μετά η επιτακτικότητα να ολοκληρώσεις τη δουλειά μειώνεται».
Οι συνέπειες αυτού του μοτίβου σημαδεύουν ακόμα την Ελλάδα. Σχεδόν ένας στους τρεις Έλληνες κινδυνεύει από φτώχεια ή κοινωνική απομόνωση, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία του 2024. Η Πιάγκου, η πωλήτρια εφημερίδων, εξακολουθεί να κουβαλά ένα τεράστιο χρέος. Ωστόσο, χάρη στην καλοσύνη αγνώστων, της δόθηκε ένα μικρό διαμέρισμα που τώρα αποκαλεί σπίτι.
«Το ΔΝΤ και η ΕΕ έχουν μάθει από αυτό. Η Ελλάδα ανάγκασε την Ευρωζώνη να εξελιχθεί» σημείωσε ο Στουρνάρας. «Αλλά πληρώσαμε το τίμημα επώδυνα και δημόσια».
